Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, nhiều bạn trẻ hiện nay đang phải đối mặt với những định kiến về giới, danh tiếng và thu nhập. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của cá nhân mà còn gây lãng phí nguồn lực xã hội. Theo báo cáo mới nhất của Bộ Nội vụ về thị trường lao động quý 2 năm 2025, số lượng người thất nghiệp đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty đã tăng cường tuyển dụng.
Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc lựa chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Một số học sinh và phụ huynh đặt quá nặng vấn đề thu nhập, cho rằng chỉ những nghề mang lại thu nhập cao mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được cho là “hot” trên thị trường lao động. Kết quả là, cầu vượt quá cung, gây ra sự mất cân đối trong thị trường lao động. Thêm vào đó, văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò trong việc tạo ra định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Một số bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học yêu thích của mình do lo sợ áp lực giới tính trong quá trình học tập và tìm việc sau này.
Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính, mà phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ hiện nay chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ để vào những trường đại học danh tiếng. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này phần lớn xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.
Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Hệ quả là, dù có bằng đại học, nhiều người vẫn khó tìm việc. Điều này đặt ra dấu hỏi lớn về việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.
Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm, chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp. Khi học xong, nhiều bạn trẻ lại làm trái ngành trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề, gây ra tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.
Chọn nghề là một hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những người đi theo lối mòn định kiến. Để có thể chọn được nghề phù hợp, mỗi người cần hiểu rõ về bản thân mình, thông qua việc trả lời những câu hỏi như: “muốn gì?”, “giỏi gì?”, “sống vì giá trị nào?”. Việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học có thể giúp các bạn trẻ có cái nhìn rõ ràng hơn về bản thân và định hướng nghề nghiệp tương lai. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, thay vì vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.
Bộ Nội vụ đã đưa ra nhiều thông tin về thị trường lao động, hy vọng rằng những thông tin này sẽ giúp các bạn trẻ có cái nhìn tổng quan hơn về tình hình lao động và việc làm hiện nay. Đồng thời, các bạn trẻ cũng cần có cái nhìn đúng đắn về việc chọn nghề, để có thể xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho bản thân.
