Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các hoạt động thâu tóm và sáp nhập của các tập đoàn công nghệ lớn, một xu hướng mới đang xuất hiện: các công ty như Google và Meta đang chuyển hướng sang mô hình “mua người và công nghệ” thay vì mua lại toàn bộ công ty. Chiến lược này không chỉ giúp họ tránh được sự giám sát pháp lý nghiêm khắc mà còn tối ưu hóa chi phí, đồng thời đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của các startup và hệ sinh thái công nghệ.

Xu hướng này bắt đầu bằng việc Mark Zuckerberg tăng cường thu hút nhân tài bằng tiền, nhắm vào những nhân sự chủ chốt và công nghệ của các startup trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo (AI). Điều này có thể dẫn đến hậu quả là những giấc mơ đổi đời bằng cổ phần của các startup và dân công nghệ có thể kết thúc trong cảnh trắng tay.

Ví dụ điển hình là việc Google chi 2,4 tỷ USD để chiêu mộ CEO và các nhân tài chủ chốt của Windsurf, một công ty AI về lập trình, đồng thời cấp phép sử dụng sở hữu trí tuệ của công ty. Phần còn lại của Windsurf sau đó được Cognition mua lại với giá thấp hơn nhiều, ước tính khoảng 300 triệu USD.

Không chỉ Google, Meta cũng đã đi theo hướng này khi chi 14 tỷ USD để sở hữu 49% cổ phần Scale AI, đồng thời thu hút nhà sáng lập Alexandr Wang cùng đội ngũ nghiên cứu AI về đầu quân cho nhóm Superintelligence mới thành lập.

Xu hướng này còn được thể hiện trong các thương vụ gần đây liên quan đến Character AI và Inflection. Các công ty Big Tech dường như đang tìm cách tiếp cận trực tiếp với các nhà nghiên cứu AI hàng đầu và công nghệ tiên tiến mà không cần phải trải qua quá trình thâu tóm phức tạp và tốn kém.

Tuy nhiên, thương vụ Windsurf đã gây ra làn sóng tranh cãi gay gắt trong giới startup và các nhà đầu tư. Nhiều người cho rằng đây là hành vi “phá vỡ hợp đồng xã hội” giữa người sáng lập và nhân viên. Truyền thống của Thung lũng Silicon là nhân viên startup chấp nhận rủi ro, làm việc cật lực với mức lương thấp hơn để đổi lấy cổ phần, hy vọng sẽ được hưởng lợi lớn khi công ty được mua lại.

Nhưng khi những người sáng lập và tài năng hàng đầu được “mua đứt” với giá cao, trong khi phần lớn nhân viên bị bỏ lại phía sau với giá trị thấp hơn nhiều, không được chia sẻ lợi ích từ thương vụ dù đã cống hiến hàng năm trời, thì điều này tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, có thể làm giảm động lực và sự tin tưởng của nhân viên đối với các startup.

Về phía các tập đoàn lớn như Google, Meta, chiến lược “mua người và công nghệ” là bước đi khôn ngoan trong thời kỳ giám sát gắt gao. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Liệu chiến lược này có công bằng với nhân viên, nhà đầu tư và thậm chí là thị trường?

Việc các ông lớn có thể chi hàng tỷ USD để “mua ngoài” những bộ não xuất sắc, rồi bỏ lại các công ty khởi nghiệp trong tình trạng chắp vá, có thể dẫn đến hệ lụy lớn hơn, từ niềm tin sụp đổ cho đến suy giảm đổi mới sáng tạo.

Với người lao động, thương vụ Windsurf cùng ScaleAI là lời cảnh tỉnh cho giới trẻ muốn vào startup khi luôn phải đặt câu hỏi: “Liệu startup này có mục tiêu độc lập dài hạn, hay chỉ là bệ phóng để bán mình cho Big Tech?”

Trong một thế giới mà dữ liệu, thuật toán và con người quan trọng hơn bản thân pháp nhân doanh nghiệp, có lẽ luật chơi đã thay đổi, nhưng không phải ai cũng kịp nhận ra.

Với sự phát triển không ngừng của lĩnh vực công nghệ vũ trụ trên toàn cầu, Việt Nam đang có cơ hội để vươn lên và khẳng định vị trí của mình trong lĩnh vực này. Các chuyên gia quốc tế đã chia sẻ kinh nghiệm và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chú trọng vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học.

Trong tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ do Báo Tiền Phong tổ chức, TS Nguyễn Lương Quang, chuyên gia đến từ Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã chia sẻ về kinh nghiệm chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Xuất phát từ việc phát triển bộ cảm biến theo dõi lò phản ứng hạt nhân, các nhà khoa học đã linh hoạt chuyển hướng sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời. Từ nền tảng siêu dẫn ban đầu, Saclay tiến tới công nghệ lượng tử và thương mại hóa sản phẩm thông qua hợp tác với các startup và tập đoàn.

TS Quang nhấn mạnh vai trò của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Ở các nước phát triển như Pháp hay Canada, nhóm nghiên cứu nhận tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở để các công ty có thể tham gia cùng phát triển. Điều này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của công nghệ mà còn tạo ra môi trường hợp tác giữa các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), cho rằng rào cản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là vấn đề quản lý và cơ chế. Nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, thì rất khó phát triển khoa học thực chất. Ông Hiền cũng nhấn mạnh rằng sở trường lớn nhất của Việt Nam chính là con người. Để thu hút nhân tài, Việt Nam cần một môi trường thông thoáng, nơi mà các trí thức có thể phát huy tối đa khả năng của mình.

Nhiều trí thức Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước nhưng chưa về vì họ không thấy môi trường phù hợp với công việc nghiên cứu. Cơ chế hiện tại chưa thuận lợi để họ cống hiến. Ông Hiền cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có. Do đó, Việt Nam cần tập trung vào việc tạo ra môi trường thuận lợi cho nghiên cứu và phát triển.

TS Quang cũng nhấn mạnh vai trò của việc đầu tư cho vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam. Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học để vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ. Với sự quyết tâm và đầu tư hợp lý, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực này.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc phát triển công nghệ vũ trụ không chỉ mang lại lợi ích về khoa học mà còn có thể trở thành động lực phát triển mới cho nền kinh tế. Với sự hợp tác và đầu tư đúng hướng, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để khẳng định vị trí của mình trên trường quốc tế.