Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, nhiều bạn trẻ hiện nay đang phải đối mặt với những định kiến về giới, danh tiếng và thu nhập. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của cá nhân mà còn gây lãng phí nguồn lực xã hội. Theo báo cáo mới nhất của Bộ Nội vụ về thị trường lao động quý 2 năm 2025, số lượng người thất nghiệp đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty đã tăng cường tuyển dụng.

Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc lựa chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Một số học sinh và phụ huynh đặt quá nặng vấn đề thu nhập, cho rằng chỉ những nghề mang lại thu nhập cao mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được cho là “hot” trên thị trường lao động. Kết quả là, cầu vượt quá cung, gây ra sự mất cân đối trong thị trường lao động. Thêm vào đó, văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò trong việc tạo ra định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Một số bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học yêu thích của mình do lo sợ áp lực giới tính trong quá trình học tập và tìm việc sau này.

Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính, mà phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ hiện nay chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ để vào những trường đại học danh tiếng. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này phần lớn xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Hệ quả là, dù có bằng đại học, nhiều người vẫn khó tìm việc. Điều này đặt ra dấu hỏi lớn về việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm, chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp. Khi học xong, nhiều bạn trẻ lại làm trái ngành trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề, gây ra tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là một hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những người đi theo lối mòn định kiến. Để có thể chọn được nghề phù hợp, mỗi người cần hiểu rõ về bản thân mình, thông qua việc trả lời những câu hỏi như: “muốn gì?”, “giỏi gì?”, “sống vì giá trị nào?”. Việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học có thể giúp các bạn trẻ có cái nhìn rõ ràng hơn về bản thân và định hướng nghề nghiệp tương lai. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, thay vì vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.

Bộ Nội vụ đã đưa ra nhiều thông tin về thị trường lao động, hy vọng rằng những thông tin này sẽ giúp các bạn trẻ có cái nhìn tổng quan hơn về tình hình lao động và việc làm hiện nay. Đồng thời, các bạn trẻ cũng cần có cái nhìn đúng đắn về việc chọn nghề, để có thể xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho bản thân.

Mai Trang, một cô gái trẻ sinh năm 2001 đến từ Nghệ An, đã chia sẻ câu chuyện cuộc đời của mình – một 여정 đầy thăng trầm từ một học sinh xuất sắc đến người thất nghiệp. Sự đối lập giữa thành tích học tập đáng ngưỡng mộ trong quá khứ và cuộc sống hiện tại của cô đã thu hút sự chú ý của nhiều người trên mạng xã hội.

Cô đã đăng tải một clip trên TikTok, ghi lại sự thay đổi giữa hai mốc thời gian cách nhau 7 năm. Trong đó, cô kể về thời gian còn là học sinh trường chuyên, đạt giải Nhì học sinh giỏi Quốc gia môn Địa lý và đỗ vào Đại học Kiểm sát Hà Nội. Tuy nhiên, hiện tại cô đang ở trong tình trạng thất nghiệp.

Mai Trang cho biết cô đã quyết định nghỉ việc để tìm một hướng đi mới phù hợp hơn với mình. Trước đó, cô đã từng làm việc trong lĩnh vực marketing, nhưng cảm thấy không còn phù hợp và quyết định tạm dừng công việc để tìm kiếm một hướng đi khác. Cô cũng đã chuẩn bị một khoản quỹ dự phòng để chi trả sinh hoạt phí và chi tiêu cá nhân trong vòng 3-4 tháng.

Dù đang thất nghiệp, Mai Trang vẫn duy trì một lịch trình dày đặc mỗi ngày, từ 8h sáng đến gần 23h khuya. Cô dành thời gian cho các hoạt động như làm việc freelance, học thêm những điều mới và chỉnh sửa video cho kênh TikTok của mình. Cô cũng cho biết rằng cô đã có thời gian cho gia đình và người yêu nhiều hơn, và mọi người cũng cảm nhận được sự thay đổi tích cực bên trong cô.

Khi đối mặt với những bình luận trái chiều, Mai Trang cho biết cô không bận tâm quá nhiều. Theo cô, mỗi người có những quan điểm sống khác nhau và định nghĩa thành công cũng khác nhau. Cô chia sẻ rằng việc chia sẻ khó khăn của mình là một cách để hiểu bản thân hơn. Đôi khi, chỉ cần thấy có ai đó cũng từng hoang mang giống mình, có thêm một động lực.

Câu chuyện của Mai Trang đã gây chú ý và tranh luận trên mạng xã hội, với nhiều người chia sẻ quan điểm và cảm nhận về tình huống của cô. Tuy nhiên, cô vẫn tiếp tục duy trì một thái độ tích cực và hướng tới tương lai.

Nhiều phụ huynh tại Mỹ đang phải đối mặt với áp lực tài chính đáng kể khi hỗ trợ con cái đã trưởng thành. Câu chuyện của bà Lucy, 66 tuổi, là một ví dụ điển hình. Bà không dám ra khỏi nhà để tiết kiệm tiền nuôi con gái 27 tuổi đang sống cùng nhà. Đầu năm 2024, con gái bà mất việc và chuyển về sống chung với bố mẹ, khiến gia đình phải gánh thêm 1.500 USD tiền thực phẩm, 700 USD chi phí đi lại và 400 USD chăm sóc mèo của con. Vì khoản chi này, họ không dám đi du lịch trong năm nay. Chồng bà Lucy thậm chí còn cân nhắc hoãn nghỉ hưu để con gái tiếp tục được hưởng bảo hiểm y tế ăn theo chế độ phúc lợi của công ty bố, hiện tốn 600 USD mỗi tháng. Nếu ông nghỉ hưu, con gái sẽ phải mua riêng bảo hiểm y tế, tốn kém hơn rất nhiều.

‘Tôi chỉ ước mình không phải lo nuôi con dù nó đã trưởng thành’, bà Lucy nói. Tình cảnh này không phải là hiếm ở Mỹ, nơi nhiều người trẻ đang chật vật trong việc tạo dựng cuộc sống riêng và tiếp tục ‘ăn bám’ bố mẹ. Theo khảo sát của dịch vụ tài chính Thrivent, gần 40% phụ huynh Mỹ cho biết việc hỗ trợ con trưởng thành ảnh hưởng đến kế hoạch tiết kiệm của họ. Một khảo sát khác của Qualtrics cũng chỉ ra rằng 32% phụ huynh Mỹ hỗ trợ tài chính cho con trên 18 tuổi, trong đó 27% phải trì hoãn nghỉ hưu do áp lực. Ngoài ra, 34% phải vay nợ để giảm gánh nặng cho con.

Nghiên cứu hàng năm của Savings.com cho thấy 50% phụ huynh có con trưởng thành vẫn cần cung cấp hỗ trợ tài chính thường xuyên, trung bình gần 1.500 USD mỗi tháng. Robert, 62 tuổi, và Susan, 60 tuổi, cũng đang đối mặt với áp lực tài chính khi hỗ trợ hai con trưởng thành. Con gái họ, 26 tuổi, vừa tốt nghiệp thạc sĩ marketing nhưng chỉ làm bán thời gian, trong khi con trai họ, 30 tuổi, làm freelancer sau khi bị cắt giảm việc làm trong ngành công nghệ. Cả hai đều không đủ khả năng thuê nhà với giá trung bình khoảng 2.000 USD một phòng ngủ tại Chicago, nên sống cùng cha mẹ.

Hai vợ chồng tốn 4.000 USD mỗi tháng, gồm 1.800 USD thực phẩm và nhà ở, 900 USD bảo hiểm y tế cho con qua công ty Robert, và 1.300 USD chi phí khác. Họ đã hủy kế hoạch du lịch và trì hoãn nghỉ hưu để đảm bảo cuộc sống ổn định cho con. Văn hóa đề cao sự độc lập ở Mỹ thường khiến con cái trưởng thành rời khỏi nhà và tự lo cuộc sống từ sớm. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh như Robert và Susan phải hỗ trợ tài chính do khó khăn kinh tế và thị trường lao động khó khăn.

Đây là xu hướng phổ biến trong bối cảnh lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng cao. Một số người đã tìm đến Kim Muench, huấn luyện viên nuôi dạy con chuyên về thanh niên tại Mỹ, để được tư vấn về áp lực tài chính khi con sống cùng nhà. Bà cho biết nhiều cha mẹ ngần ngại chăm sóc bản thân vì phải chi nhiều hơn để hỗ trợ con. Khi tình trạng kéo dài, họ lo ngại phải chu cấp cho con suốt đời.

Muench khuyên cha mẹ cần duy trì trò chuyện và đặt ranh giới tài chính với con. ‘Cần kiên trì vì không thể giải quyết ngay trong lần đầu’, bà nói. Đồng thời, cả cha mẹ và con phải trưởng thành về cảm xúc để hợp tác cùng nhau. Việc thiết lập ranh giới và duy trì trò chuyện cởi mở sẽ giúp cả hai bên hiểu rõ hơn về tình hình và tìm ra giải pháp phù hợp.