Kinh tế biển đang trở thành một trong những ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam, với mục tiêu khai thác tiềm năng lớn của đất nước. Với bờ biển dài 3.260 km, diện tích mặt biển 1 triệu km2 và hơn 4.000 đảo, quần đảo với hơn 12.000 loài sinh vật biển, Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế biển.

Toàn bộ các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển đã được các nhà khoa học thống nhất bao gồm: đánh bắt và nuôi trồng thủy – hải sản; kinh tế hàng hải; khai thác dầu khí ngoài khơi; khai thác khoáng sản; năng lượng tái tạo; du lịch biển; kinh tế đảo và làm muối.

Vấn đề phát triển bền vững nhằm đạt được tăng trưởng kinh tế đồng thời giảm các tác động tiêu cực đến môi trường đã được đặt ra. Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 139/2024/QH15 về Quy hoạch không gian biển quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết số 37/NQ-CP về Kế hoạch thực hiện Quy hoạch không gian biển quốc gia thời kỳ 2021-2030.

Quan điểm bao trùm là sử dụng tài nguyên một cách có trách nhiệm, chuyển đổi sang nền kinh tế sử dụng tài nguyên hiệu quả, ít carbon. Duy trì tài sản tài nguyên thiên nhiên hướng tới bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái, đa dạng sinh học và vốn tự nhiên.

Thực trạng động lực phát triển kinh tế biển cho thấy nuôi trồng và khai thác hải sản là động lực quan trọng. Thủy sản biển cùng với lợ và ngọt, năm 2024 đạt sản lượng trên 9,6 triệu tấn; trong đó, nuôi trồng 5,8 triệu tấn (hơn 60%) thuộc TOP 4 quốc gia trên thế giới; xuất khẩu 10,07 tỷ USD đến hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ, thuộc TOP 3 thế giới.

Tuy nhiên, nguồn lợi hải sản đang suy giảm, đặc biệt vùng biển ven bờ. Từ năm 2027 đến nay, EU đã cảnh báo ‘thẻ vàng’ IUU về khai thác vi phạm biển nước ngoài; quản lý, giám sát đội tàu; truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Chiến lược phát triển thủy sản trên biển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, với mục tiêu chung đến năm 2030: Phát triển thủy sản thành ngành kinh tế quan trọng của quốc gia, sản xuất hàng hóa lớn gắn với công nghiệp hóa – hiện đại hóa; có thương hiệu uy tín, khả năng cạnh tranh và hội nhập quốc tế; góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Tầm nhìn đến năm 2045: Thủy sản là ngành kinh tế thương mại hiện đại, bền vững, có trình độ quản lý, khoa học công nghệ tiên tiến; là trung tâm chế biến thủy sản sâu, thuộc nhóm ba nước sản xuất và xuất khẩu thủy sản dẫn đầu thế giới; giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế nông nghiệp và kinh tế biển.

Định hướng và giải pháp thời gian tới bao gồm nuôi trồng thủy sản biển, phát triển nuôi các đối tượng chủ lực và các loài có giá trị kinh tế gắn bảo vệ môi trường sinh thái. Sản xuất giống chất lượng cao, ưu tiên phát triển giống các đối tượng chủ lực, các loài mới có tiềm năng. Phát triển nuôi trồng vi tảo, rong biển phục vụ nhu cầu thực phẩm và cung cấp nguyên liệu cho các ngành kinh tế khác.

Về khai thác, tập trung phát triển khai thác hải sản vùng khơi, giảm dần cường lực khai thác đảm bảo phù hợp với trữ lượng nguồn lợi. Tổ chức lại hoạt động khai thác hải sản vùng lộng, ven bờ, phát triển nuôi trồng gắn với du lịch sinh thái, nghề cá giải trí.

Tuân thủ các quy tắc ứng xử nghề cá có trách nhiệm, chống khai thác IUU. Giảm thiểu, tiến tới chấm dứt các nghề khai thác có tính hủy diệt nguồn lợi. Áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến, cơ giới hoá, hiện đại hoá tàu cá; giảm tổn thất sau thu hoạch đến năm 2030 dưới 10%.

Ngày 1/8, tại Hà Nội, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) đã phối hợp với Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) và Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam tổ chức Hội nghị thúc đẩy tiêu thụ thủy sản phục vụ nhu cầu trong nước. Hội nghị này nhằm tìm kiếm giải pháp để tăng cường tiêu thụ thủy sản trong nước, trong bối cảnh xuất khẩu thủy sản đang đối mặt với nhiều khó khăn.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, nhấn mạnh vai trò đặc biệt của thị trường trong nước trong bối cảnh xuất khẩu đối mặt nhiều khó khăn. Ông cho biết, chỉ trong vài tháng qua, thị trường nội địa đã có nhiều chuyển biến, cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ từ Chính phủ và các bộ, ngành. Đây là thời điểm quan trọng để nhìn nhận lại vai trò của thị trường nội địa như một dư địa chiến lược giúp doanh nghiệp phát triển bền vững.

Theo ông Linh, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt trên 10 tỷ USD, đạt 106% kế hoạch và tăng hơn 12% so với năm 2023. Tuy nhiên, trước biến động từ các thị trường lớn như Mỹ, cùng áp lực cạnh tranh từ nhiều quốc gia, việc mở rộng tiêu thụ nội địa là hướng đi tất yếu. Ông cũng dẫn chứng, ngành thủy sản giải quyết tới 3-4 triệu lao động, chiếm khoảng 4-5% GDP, nhưng tiêu dùng trong nước vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.

Bình quân mỗi người Việt Nam tiêu thụ khoảng 40kg thủy sản/năm – thấp hơn đáng kể so với mức 60-70kg ở các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Malaysia. Ông Linh nhấn mạnh, cần có tư duy bài bản, chiến lược dài hạn, từ sản xuất đến phân phối, nhằm mở rộng dung lượng tiêu thụ trong nước.

Cục trưởng Linh chỉ rõ, hiện nay tỷ trọng thuỷ sản nội địa chiếm khoảng 60-70% với các mặt hàng chủ lực bao gồm tôm, cá basa, mực, cá biển; thuỷ sản nhập khẩu vẫn chiếm từ 30-40%. Để khai thác hết tiềm năng của thị trường nội địa, tăng thị phần tiêu thụ thủy sản sản xuất trong nước, các doanh nghiệp sản xuất thủy sản cần quan tâm phát triển kênh phân phối sản phẩm tại thị trường trong nước, đồng thời cần có sự đồng hành và hỗ trợ tích cực của các doanh nghiệp phân phối lớn.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep) cũng cho rằng, thị trường nội địa đang ngày càng khẳng định vai trò chiến lược trong mục tiêu phát triển bền vững và dài hạn của doanh nghiệp. Việc gắn tiêu thụ nội địa với xuất khẩu, có thể giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, nguyên liệu, từ đó tăng được sức cạnh tranh.

Tuy nhiên, thực tế, rất nhiều doanh nghiệp xuất khẩu bài bản, có chỗ đứng trên thị trường quốc tế, nhưng lại khó cạnh tranh trên sân nhà. Thị trường thủy hải sản hiện nay đang thiếu minh bạch về chất lượng, khi rất nhiều nhà máy sản xuất nội địa đầu tư thấp, giá thành rẻ. Trong khi doanh nghiệp xuất khẩu làm bài bản, chi phí cao (do đầu tư nhà máy đạt chứng chỉ quốc tế, nhân công, thuế…), không thu hút được người tiêu dùng, dù chất lượng vượt trội.

Hội nghị cũng ghi nhận nhiều ý kiến từ phía doanh nghiệp phân phối và các công ty sản xuất, chế biến thủy sản về những khó khăn đang gặp phải khi phát triển thị trường nội địa. Không ít doanh nghiệp cho rằng, chi phí logistics, vận chuyển và bảo quản thủy sản trong nước vẫn còn cao, khiến giá thành sản phẩm khó cạnh tranh với hàng nhập khẩu. Nhiều ý kiến cũng đề cập đến tình trạng thiếu hụt hạ tầng chợ đầu mối chuyên biệt, mạng lưới phân phối chưa đồng bộ giữa các vùng miền, gây cản trở lớn trong việc mở rộng kênh tiêu thụ.

Cục trưởng Trần Hữu Linh nhấn mạnh, thị trường nội địa không chỉ là “bệ đỡ” trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó, mà cần được xác định là một chiến lược dài hạn, mang tính nền tảng đối với sự phát triển bền vững của ngành thủy sản. Ông Linh cho rằng các doanh nghiệp không thể tiếp tục xem tiêu dùng trong nước là kênh phụ, hay nơi tiêu thụ sản phẩm xuất khẩu dư thừa, mà cần chủ động xây dựng chiến lược riêng cho thị trường này, với đầy đủ các khâu từ nuôi trồng, sản xuất, phân phối đến hậu kiểm.

Cũng theo Cục trưởng, việc phát triển thị trường trong nước không thể thành công nếu thiếu sự thấu hiểu hành vi người tiêu dùng và tính đặc thù vùng miền. Vì vậy, doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu thị hiếu, khẩu vị và xu hướng tiêu dùng mới, đồng thời đa dạng hóa sản phẩm để tiếp cận rộng rãi hơn các nhóm khách hàng, đặc biệt là tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng.

Việt Nam đang đẩy mạnh các nỗ lực chống lại việc khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) với mục tiêu gỡ bỏ ‘thẻ vàng’ của Ủy ban châu Âu (EC). Từ khi EC bắt đầu tiến hành các đợt kiểm tra, Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể trong việc hoàn thiện khung pháp lý, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình và xây dựng cơ sở dữ liệu nghề cá.

Tính đến nay, EC đã thực hiện bốn lần kiểm tra và ghi nhận sự tiến bộ trong công tác chống IUU của Việt Nam. Dự kiến vào cuối năm nay, Đoàn thanh tra của EC sẽ tiếp tục thực hiện đợt thanh tra đối với thủy sản Việt Nam. Trong bối cảnh này, tỉnh Cà Mau – với hơn 5.200 tàu cá, trong đó có hơn 2.000 tàu có chiều dài trên 15m – đang quyết tâm quản lý và giám sát chặt chẽ hoạt động khai thác hải sản.

Tỉnh Cà Mau đặt mục tiêu 100% hồ sơ của các tàu cá được số hóa và đạt yêu cầu để cung cấp cho Đoàn thanh tra EC hoặc các cơ quan Trung ương khi cần. Để đạt được mục tiêu này, lực lượng Biên phòng tỉnh Cà Mau đã phối hợp chặt chẽ với các cấp, ngành trong việc tuyên truyền, vận động ngư dân không vi phạm IUU. Thượng tá Trương Bảo Xuyên, Phó Tham mưu trưởng Bộ đội Biên phòng tỉnh Cà Mau, cho biết đơn vị đã chủ động phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương để tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho ngư dân về quy định IUU.

Ông Lê Văn Quang, một ngư dân xã Sông Đốc, cho biết đã được tuyên truyền và tập huấn về các quy định pháp luật trong khai thác thủy sản. Ông cam kết tuyệt đối không vi phạm các quy định IUU. Sự cam kết này không chỉ đến từ ông Quang mà còn từ nhiều ngư dân khác trên địa bàn tỉnh Cà Mau.

Bên cạnh công tác tuyên truyền, các cơ quan chức năng tỉnh Cà Mau cũng kiên quyết xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Trong 6 tháng đầu năm 2025, đã có 33 vụ/36 trường hợp vi phạm trong lĩnh vực thủy sản bị phát hiện và xử phạt, với tổng số tiền gần 800 triệu đồng. Một trường hợp điển hình là việc xử phạt hành chính đối với một người đồng sở hữu tàu, một thuyền trưởng và một máy trưởng tàu cá vi phạm trong lĩnh vực quản lý, bảo vệ biên giới quốc gia. Tổng mức phạt hơn 500 triệu đồng.

Đại tá Nguyễn Văn Ngọc, Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Cà Mau, cho biết thời gian tới, đơn vị sẽ tiếp tục tăng cường công tác nắm tình hình trên biển, kịp thời phát hiện, xác minh, điều tra các tổ chức, cá nhân môi giới, tổ chức đưa tàu cá và ngư dân Việt Nam đi khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài.

Với sự nỗ lực và quyết tâm của các cấp, ngành và ngư dân, tỉnh Cà Mau đang dốc sức triển khai mạnh mẽ, quyết liệt các giải pháp để gỡ ‘thẻ vàng’ của EC và phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Đây không chỉ là nỗ lực của tỉnh Cà Mau mà còn là của cả nước trong việc thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với việc bảo vệ nguồn tài nguyên biển và đảm bảo tính bền vững của ngành khai thác thủy sản.

Trong những năm gần đây, Chương trình chứng nhận Thực hành nuôi trồng thủy sản tốt nhất (BAP) do Liên minh Thủy sản Toàn cầu (GSA) điều hành đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể số lượng đơn đăng ký từ các công ty thủy sản nhắm đến thị trường nội địa Trung Quốc. Theo Iris Xin Wang, Giám đốc phát triển thị trường Trung Quốc của GSA, chỉ 3% số đơn đăng ký mới tại Trung Quốc cách đây 5 năm tập trung vào thị trường nội địa. Tuy nhiên, con số này đã tăng lên 50% vào thời điểm hiện tại.

Sự gia tăng này cho thấy một xu hướng rõ ràng trong việc các công ty hướng đến chứng nhận cho thị trường nội địa. Mặc dù các công ty xuất khẩu vẫn chiếm phần lớn các hoạt động được chứng nhận BAP tại Trung Quốc dựa trên tổng khối lượng sản xuất, sự gia tăng các chứng nhận cho thị trường nội địa là đáng kể và thể hiện sự chuyển biến trong chiến lược của các doanh nghiệp thủy sản tại đây.

Theo bà Wang, GSA đang nỗ lực tìm kiếm những cách tốt hơn để chia sẻ thông tin về các hoạt động sản xuất hải sản có trách nhiệm theo cách phù hợp với văn hóa Trung Quốc. Mục tiêu là giúp người tiêu dùng Trung Quốc hiểu hơn về lợi ích của hải sản được sản xuất một cách có trách nhiệm và các chương trình chứng nhận như BAP.

Để đạt được mục tiêu này, GSA đã và đang hỗ trợ các cơ sở được chứng nhận BAP và những người chứng thực BAP bằng cách tiến hành các chiến dịch tiếp thị, chương trình khuyến mãi phát trực tiếp, khóa học dành cho trẻ em tại cửa hàng và các chiến dịch truyền thông xã hội. Những nỗ lực này nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc lựa chọn hải sản có trách nhiệm và tạo điều kiện cho người tiêu dùng Trung Quốc tiếp cận thông tin liên quan.

Một trong những bước tiến gần đây của GSA là việc phát triển một podcast tiếng Trung, cung cấp thông tin thường xuyên về hải sản có trách nhiệm cho người tiêu dùng Trung Quốc. Qua đó, GSA hy vọng sẽ cung cấp một kênh thông tin hữu ích, giúp người tiêu dùng đưa ra quyết định sáng suốt khi lựa chọn hải sản.

Tóm lại, sự gia tăng các đơn đăng ký chứng nhận BAP cho thị trường nội địa Trung Quốc phản ánh sự chuyển biến trong ngành thủy sản của nước này hướng tới thực hành sản xuất có trách nhiệm và minh bạch hơn. Với các nỗ lực của GSA trong việc phổ biến thông tin về hải sản có trách nhiệm, người tiêu dùng Trung Quốc sẽ có cơ hội tiếp cận với những sản phẩm chất lượng và bền vững hơn.

Chuyển đổi từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp đang trở thành xu thế phát triển tất yếu, mở ra cơ hội để Việt Nam xây dựng và phát triển nền kinh tế xanh, bền vững. Phát biểu tại Diễn đàn Nông nghiệp 2025 với chủ đề ‘Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp’ do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI, nhấn mạnh rằng Việt Nam có truyền thống nông nghiệp lâu đời và hiện đang là nước có thế mạnh về nông nghiệp.

Ông Phòng cho biết, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, đường lối, chính sách để phát triển nông nghiệp, nông dân, và nông thôn. Việt Nam cũng đã tham gia vào nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) với các quốc gia và khu vực kinh tế, trong đó có những cam kết về tiêu chuẩn an toàn môi trường sinh thái. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất nông nghiệp thông minh trở nên cấp thiết.

Theo ông, phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là động lực để tiến tới nền nông nghiệp xanh, chi phí thấp, gia tăng chuỗi giá trị, và thay đổi thói quen canh tác lạc hậu. Mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp giúp giảm khai thác tài nguyên, giảm rác thải, tiết kiệm chi phí sản xuất, và thúc đẩy sáng tạo.

Tuy nhiên, ông Phòng cũng chỉ ra rằng việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp vẫn gặp nhiều rào cản, đặc biệt là về đất đai và vốn. Để tháo gỡ những vướng mắc này, ông đề xuất cần có khung pháp lý hoàn thiện hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân tiếp cận đất đai và vốn thuận lợi hơn. Ngoài ra, cần có cơ chế chính sách ưu đãi cao hơn để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp tuần hoàn.

Ông Phòng khẳng định rằng chuyển từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp là cơ hội để Việt Nam phát triển nền kinh tế tăng trưởng xanh, mang lại lợi ích bền vững cho nông dân, hợp tác xã, và doanh nghiệp nông nghiệp. Đồng thời, việc này cũng thể hiện cam kết của Việt Nam đối với cộng đồng quốc tế.

Trong đó nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong việc dẫn dắt tái cơ cấu ngành nông nghiệp, ông Phòng cho rằng doanh nghiệp cần kiên trì khơi gợi, tạo cảm hứng, và đồng hành với bà con nông dân để tạo ra hệ sinh thái và giá trị giúp người nông dân cùng đi với mình xa hơn, khăng khít hơn, bền vững hơn và hiệu quả hơn.