Một vụ lừa đảo qua điện thoại mới đây đã khiến chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, mất trắng 1,5 tỷ đồng. Chị N. nhận được điện thoại từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng, thông báo có đơn hàng và yêu cầu chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thao tác theo hướng dẫn, tài khoản của chị bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức, len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Thời gian gần đây, một loạt vụ việc liên quan đến hành vi bắt cóc trực tuyến và lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ vị thành niên đã gây nên sự hoang mang trong dư luận xã hội. Các chuyên gia giáo dục và tâm lý học đã đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh.

Trao đổi về vấn đề này, Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục và nguyên giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cho biết: Trẻ vị thành niên thường có tâm lý ham khám phá, tò mò với những điều mới mẻ, thích thử thách và khát khao được công nhận. Chính điều này khiến các em dễ bị cuốn vào những lời dẫn dụ đầy tính kích thích từ kẻ xấu.

Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng Nguyễn Văn Duẩn, chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường của Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, cũng có quan điểm tương tự. Ông cho rằng trẻ em hiện nay thiếu kỹ năng nhận diện và ứng phó với lừa đảo, đặc biệt là trong môi trường phi vật lý như không gian mạng. Điều này đã khiến nguy cơ bị tấn công ngày càng gia tăng.

Thầy Nguyễn Đức Phú, giáo viên kỹ năng sống của Trường Phổ thông liên cấp Phenikaa, chỉ ra rằng sự bận rộn của cha mẹ và việc thiếu giao tiếp giữa cha mẹ và con cái đã khiến các em cảm thấy cô đơn. Khi đó, thế giới ảo trở thành nơi để các em tìm kiếm sự chia sẻ và kết nối. Kẻ xấu có thể lợi dụng kẽ hở này, đóng vai một người bạn thấu hiểu và kiên nhẫn lắng nghe để dần dần thao túng tâm lý và chiếm được lòng tin của các em.

Để bảo vệ trẻ em trước những rủi ro trên không gian mạng, các chuyên gia khuyến nghị nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh các kỹ năng tự vệ thiết yếu trong thời đại số. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tích hợp các buổi học về an toàn trên không gian mạng và kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học cũng như các hoạt động ngoại khóa.

Đồng thời, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh. Việc này có thể được thực hiện thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện, nhất là trong việc trang bị kỹ năng phòng tránh và ứng phó với các tình huống rủi ro trực tuyến.

Tóm lại, không có giải pháp đơn lẻ nào là hoàn hảo. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ con trẻ khi cả gia đình và nhà trường cùng chung tay hành động một cách quyết liệt và thấu hiểu. Điều quan trọng là mỗi người phải nhận thức được rủi ro và có biện pháp ứng phó phù hợp để tạo nên một môi trường an toàn cho trẻ em trên không gian mạng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc trang bị kỹ năng sống và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh là rất cần thiết trong thời đại số hiện nay. Qua đó, học sinh có thể nhận biết và phòng tránh các rủi ro trên không gian mạng, đồng thời biết cách ứng phó khi gặp phải các tình huống nguy hiểm.

Tìm hiểu thêm về cách bảo vệ trẻ em trên không gian mạng và các biện pháp giúp gia đình và nhà trường có thể hỗ trợ trẻ em trong việc sử dụng internet an toàn.

Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, gần đây đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ học sinh, sinh viên trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Theo ông Hiếu, tâm lý của học sinh, sinh viên thường sợ quyền lực, nể danh tiếng và thiếu khả năng kiểm chứng thực tế, điều này khiến các em dễ dàng trở thành mục tiêu của kẻ xấu khi đối mặt với những tình huống giả mạo.

Chỉ trong khoảng một tháng gần đây, đã có nhiều vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhắm vào học sinh, sinh viên với thủ đoạn giả mạo cán bộ công an, đe dọa ‘con mồi’ để buộc phải chuyển tiền. Các đối tượng lừa đảo thường sử dụng kịch bản mồi dẫn như: ‘Em có liên quan đến một vụ án’, ‘Chúng tôi cần xác minh tài khoản của em có bị hacker lợi dụng hay không’, ‘Chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội’. Với cách tiếp cận này, nhiều học sinh, sinh viên đã bị lừa đảo thành công.

Thượng tá Hiếu phân tích, khi một người xưng danh công an, nói giọng nghiêm nghị, dùng từ chuyên môn, đe dọa về ‘hồ sơ’, ‘đường dây rửa tiền’, ‘có lệnh triệu tập’… thì nạn nhân lập tức rơi vào trạng thái hoảng loạn. Đây là lúc kẻ xấu tận dụng sự sợ hãi để thực hiện các hành vi lừa đảo. Cũng theo vị chuyên gia, các đối tượng thường dùng các thủ đoạn như yêu cầu nạn nhân tải ứng dụng, gửi ảnh CCCD, thậm chí bỏ nhà ra đi. Một số trường hợp, các đối tượng còn yêu cầu nạn nhân chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội.

Bên cạnh đó, Thượng tá Hiếu chỉ ra một số dấu hiệu nhận biết trẻ có thể đang bị kẻ xấu thao túng, như: sự thay đổi hành vi, cảm xúc và thói quen sử dụng thiết bị số; trẻ bắt đầu giấu diếm nội dung trò chuyện, đổi mật khẩu, lén lút nhắn tin về đêm… Những dấu hiệu này cần được phụ huynh và nhà trường quan tâm, chú ý để có thể kịp thời can thiệp.

Ông Hiếu cũng kiến nghị các phụ huynh hãy đồng hành cùng con thay vì kiểm soát cứng nhắc, còn nhà trường hãy chủ động giáo dục kỹ năng sống số như một môn học bắt buộc. Trong khi đó, cơ quan chức năng cần xây dựng kênh tiếp nhận tố giác thân thiện, dễ tiếp cận với học sinh, sinh viên. Điều này sẽ giúp tăng cường khả năng phòng ngừa và xử lý các vụ lừa đảo nhắm vào nhóm đối tượng này.

Là một chuyên gia pháp lý, luật sư Trần Tuấn Anh, Công ty luật Minh Bạch, cũng cho rằng, nhà trường và gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ học sinh, sinh viên khỏi những chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi. Ông Tuấn Anh kiến nghị, gia đình cần dành thời gian quan tâm đến con cái nhiều hơn, không chỉ là kiểm soát thiết bị điện tử, mà quan trọng hơn là xây dựng sự tin tưởng, để khi có điều bất thường xảy ra, con cái sẵn sàng chia sẻ và hỏi ý kiến cha mẹ.

Từ góc độ của mình, luật sư Tuấn Anh cũng đề xuất các nhà trường cần trang bị kiến thức chuyên môn, cần lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo công nghệ cao vào trong các buổi sinh hoạt, tiết học. Điều này sẽ giúp học sinh, sinh viên có thể nâng cao nhận thức và khả năng tự bảo vệ mình trước những nguy cơ lừa đảo trên không gian mạng.

Để có thể nâng cao hiệu quả phòng chống lừa đảo, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và cơ quan chức năng. Việc cung cấp thông tin, kiến thức và kỹ năng cần thiết cho học sinh, sinh viên là rất quan trọng. Đồng thời, cơ quan chức năng cũng cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức của người dân về các thủ đoạn lừa đảo và cách phòng tránh.

Ngày 19 tháng 7, Cơ quan điều tra Công an thành phố Đà Nẵng phát thông báo kêu gọi các nạn nhân liên quan đến vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản, do Nguyễn Việt Hoàng, 26 tuổi, trú tại xã Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, thực hiện, lên tiếng tố giác và cung cấp thông tin.

Nguyễn Việt Hoàng đã sử dụng nhiều sim điện thoại của các nhà mạng khác nhau để đăng ký và tạo các tài khoản Facebook giả mạo. Các tài khoản này được tạo ra để giống hệt với các tài khoản Facebook của con cái đang du học ở nước ngoài. Sau đó, anh ta đã sử dụng những tài khoản này để nhắn tin cho người thân đang sinh sống tại Việt Nam. Nội dung của những tin nhắn này thường xoay quanh việc gợi ý đổi tiền ngoại tệ để hưởng hoa hồng.

Bằng thủ đoạn tinh vi này, Hoàng đã chiếm đoạt hàng tỷ đồng của các nạn nhân. Cơ quan công an đã xác định được rằng từ tháng 1 đến đầu tháng 6, Hoàng đã thực hiện hàng chục vụ lừa đảo tương tự tại nhiều địa phương trên cả nước. Riêng tại Đà Nẵng, hai trường hợp bị hại đã được xác định với tổng số tiền hơn 1,3 tỷ đồng.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Đà Nẵng đang tích cực điều tra và kêu gọi các nạn nhân của Nguyễn Việt Hoàng liên hệ với Phòng Cảnh sát hình sự để được hướng dẫn giải quyết. Những nạn nhân có thể liên hệ với Cổng thông tin điện tử của Công an Việt Nam hoặc trực tiếp với Phòng Cảnh sát hình sự Công an thành phố Đà Nẵng để trình báo và nhận được sự hỗ trợ cần thiết.

Ngày 15-7, Hội nghị trí tuệ nhân tạo (AI) TP HCM đã được tổ chức bởi Trung tâm Xúc tiến thương mại và đầu tư TP HCM (ITPC), Công viên Phần mềm Quang Trung (QTSC) và nền tảng kết nối đổi mới sáng tạo BambuUP. Hội nghị tập trung vào các vấn đề và ứng dụng của trí tuệ nhân tạo trong thời đại công nghệ số hiện nay.

Ông Nguyễn Thanh Lâm, Trưởng Trung tâm An ninh mạng – QTSC, cho biết rằng AI đang phát triển nhanh chóng và trở nên thông minh, phổ biến hơn trong cuộc sống hàng ngày. Đa số người dùng internet hiện nay đều sử dụng ít nhất 2 công cụ AI trong số nhiều công cụ như ChatGPT, Gemini, Grok… Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro khi tội phạm mạng lợi dụng AI để tạo video deepfake, gửi email lừa đảo tinh vi, khó phát hiện.

Đặc biệt, gần đây Google đã giới thiệu Veo3 – mô hình AI có khả năng tạo video với độ chân thực cao, khó phân biệt bằng mắt thường. Ông Lâm khuyến nghị rằng AI đang trở thành công cụ đắc lực cho hacker để tạo ra nhiều biến thể ransomware, tấn công diện rộng và không lĩnh vực nào có thể miễn nhiễm. Do đó, ngoài kiến thức và kỹ năng bảo mật, doanh nghiệp cần chủ động đầu tư vào giải pháp bảo vệ phù hợp.

Bên cạnh đó, ông Phan Ngọc Ánh, Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ Năng lượng Alena, cho biết AI đang được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như nhận diện khuôn mặt, in báo cáo và gửi dữ liệu đến các bộ phận điều hành. Dự báo trong thời gian tới, AI sẽ tiếp tục được nâng cấp để cho phép xử lý và gửi báo cáo theo thời gian thực.

Đồng thời, ông cũng nhấn mạnh rằng với sự phát triển nhanh chóng của AI, cần có hành lang pháp lý để kiểm soát việc sử dụng công nghệ này, ngăn chặn các nguy cơ bị theo dõi, rò rỉ dữ liệu hay bị khai thác vào mục đích xấu. Việc thiết lập một khuôn khổ pháp lý rõ ràng sẽ giúp đảm bảo sự phát triển an toàn và có trách nhiệm của công nghệ AI.

Các chuyên gia tại hội nghị cũng thảo luận về các cơ hội và thách thức của việc áp dụng AI trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ kinh doanh đến giáo dục và y tế. Họ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển AI, cũng như việc xây dựng đội ngũ chuyên gia AI có trình độ cao.

Trong bối cảnh công nghệ số đang phát triển nhanh chóng, việc ứng dụng AI một cách hiệu quả và an toàn sẽ là chìa khóa giúp các doanh nghiệp và tổ chức tại Việt Nam tăng cường cạnh tranh và phát triển bền vững.