Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 sẽ chuyển đổi mô hình quản lý chất lượng từ quản lý hành chính sang quản trị rủi ro. Điều này tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho việc xây dựng môi trường thương mại minh bạch và an toàn.
Theo Luật sửa đổi, thay vì phân chia sản phẩm thành nhóm 1, nhóm 2 như trước đây, sẽ xác định 3 mức rủi ro: Thấp, trung bình và cao, với các cơ chế giám sát phù hợp cho từng nhóm. Đối với hàng hóa có rủi ro thấp, doanh nghiệp sẽ được quyền tự công bố tiêu chuẩn áp dụng. Đối với nhóm rủi ro trung bình, doanh nghiệp phải tự đánh giá hoặc chứng nhận thông qua tổ chức được công nhận đánh giá hợp quy. Trong khi đó, nhóm rủi ro cao sẽ buộc phải đánh giá bởi tổ chức được chỉ định, nhằm bảo đảm chất lượng và an toàn tuyệt đối.
Ông Hà Minh Hiệp, Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng quốc gia, đánh giá rằng việc chuyển đổi mô hình quản lý chất lượng theo rủi ro có ưu tiên giám sát và hậu kiểm thay cho tiền kiểm nhằm tăng hiệu quả, giảm can thiệp hành chính. Cách tiếp cận này đã được nhiều nước ASEAN và quốc tế áp dụng. Đặc biệt, các sản phẩm rủi ro cao bắt buộc phải quản lý rất chặt và phải có truy xuất nguồn gốc.
Luật sửa đổi cũng đặt trọng tâm vào việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) nhằm hiện đại hóa công tác quản lý, truy xuất, hậu kiểm và nâng cao hiệu quả thực thi. Luật xác lập khung pháp lý về hạ tầng chất lượng quốc gia (NQI), là hệ sinh thái bao gồm tiêu chuẩn, đo lường, đánh giá sự phù hợp, kiểm tra và xây dựng chính sách.
Nhà nước sẽ đầu tư xây dựng hạ tầng chất lượng quốc gia trên nền tảng công nghệ số và AI, bảo đảm kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa cơ quan kiểm tra chất lượng, hải quan, truy xuất nguồn gốc, phản ánh người tiêu dùng và cảnh báo quốc tế để nâng cao năng lực giám sát và cảnh báo sớm. Việt Nam sẽ thiết lập Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, kết nối giữa các bộ, ngành, địa phương, hải quan, các hiệp hội doanh nghiệp và cả người tiêu dùng.
Để triển khai hiệu quả, việc xây dựng hệ thống giám sát chất lượng cấp quốc gia cũng được yêu cầu triển khai sớm. Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định nhấn mạnh rằng Luật sửa đổi đánh dấu sự đổi mới toàn diện trong tư duy và phương thức quản lý lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng. Việc triển khai đồng bộ giữa các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp sẽ là chìa khóa để chuyển đổi mô hình quản lý chất lượng từ hành chính sang rủi ro không chỉ là cải cách trên giấy.
Ông Hà Minh Hiệp cũng cho rằng, bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cần tăng cường đầu tư cho hạ tầng, nâng cao năng lực cho các tổ chức đánh giá sự phù hợp, cơ quan kiểm tra chất lượng và các bên liên quan. Đồng thời, cần tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền để các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân nắm rõ các quy định, yêu cầu mới, từ đó thực hiện đúng và thống nhất.
Thứ trưởng Lê Xuân Định cũng nhấn mạnh rằng, việc tổ chức thực hiện Luật sửa đổi đòi hỏi sự tham gia tích cực của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Cơ quan chức năng sẽ tăng cường thanh tra, kiểm tra và hậu kiểm để đảm bảo việc thực hiện đúng quy định pháp luật.
